چگونه یک مایع ظرفشویی استاندارد بسازیم؟
یکی از علل پررنگ شدن جایگاه مایع ظرفشویی در زندگی امروز بشر، خاصیت شویندگی ملایم و قدرت پاک‌کنندگی خوب این مایع است. مایع ظرفشویی می‌تواند بهترین جایگزین جهت استفاده از شوینده‌های شیمیایی قوی دیگر باشد.
در زمان‌های قدیم بشر به واسطه رعایت بهداشت فردی و ضدعفونی نمودن ظروف خود به این نتیجه رسید که می‌تواند از مخلوطی از چوبک، گرد آجر و خاکستر به عنوان یک تمیزکننده استفاده کند و به دلیل خاصیت خوبی که خاکستر از نظر شویندگی داشت برای تمیز کردن ظروف غذا مناسب بود. بشر توانست با استفاده از خاکستر تا حد زیادی ظروف را ضدعفونی کند و از شیوع بیماری‌ها جلوگیری نماید.
با گذشت زمان و پیشرفت علم و تکنولوژی، حرکت بزرگی در صنعت محصولات بهداشتی و ضدعفونی‌کننده ها به وقوع پیوست، تولید محصولات شوینده در آن زمان باعث گردید که سطح بهداشت در میان مردم بالاتر برود و هر روز به طیف گسترده این محصولات بهداشتی در بازار افزوده شود.
تمام محصولات شوینده و بهداشتی که در بازار عرضه می‌گردید دارای مزایای خاص خود بود، اما پرکاربردترین محصول شوینده‌ای که در میان مردم بسیار مورد استقبال قرار گرفت، مایع ظرفشویی و مایع دستشویی بود که کاربرد فراوانی را در میان مردم پیدا کرد.
هر دو مایع ظرفشویی و مایع دستشویی از نظر ظاهر یک کاربرد را دارند اما همان‌طور که از نام مایع ظرفشویی مشخص است، این مایع برای شست‌وشوی ظروف به کار می‌رود، به دلیل این که بر روی ظروف امکان باقی ماندن ذرات ریز غذا وجود دارد که به راحتی تمیز نمی‌شود، قدرت تمیزکنندگی مایع ظرفشویی به مراتب بالاتر است.
در مایع ظرفشویی از برخی اسیدها استفاده می‌گردد که ممکن است در صورت تماس با پوست موجب به وجود آمدن حساسیت شود. اما مایع دستشویی علاوه بر تمیزی و ضدعفونی نمودن دست می بایست از دست ها در برابر حساسیت‌های پوستی محافظت کند و هیچ‌گونه عارضه و حساسیت پوستی بر روی دست ایجاد نکند، از همین رو در فرمول مایع دستشویی از نرم کننده هایی مانند گلیسرین استفاده می‌شود.
مایع ظرفشویی و مایع دستشویی به واسطه سهولت استفاده، در دسترس بودن، خاصیت تمیزکنندگی و ضدعفونی‌کنندگی بالا و … به سرعت در میان مردم جای خود را باز نموده تا آنجا که امروزه در تمام آشپزخانه ها یک مایع ظرفشویی و در هر سرویس بهداشتی یک مایع دستشویی به چشم می‌خورد.
امروزه در صنعت محصولات بهداشتی و شوینده، بیش از هزار واحد تولیدی در حال فعالیت است که به امر تولید مایع ظرفشویی و مایع دستشویی با برندهای گوناگون در سطح جهان می‌پردازند.
در ایران نیز سال هاست ترکیب سنتی شستشوی ظروف (گرد آجر، چوبک، خاکستر و…) جای خود را با مایع ظرفشویی عوض نموده و امروزه استفاده از این محصول امری ضروری و مفید در زندگی می‌باشد.
چوبک چیست؟
چوبک یا چوغان به ریشه های سخت و استخوانی با پوسته ضخیم دارای شیارهای طولی به رنگ قهوه ای متمایل به زرد و قسمت داخلی سفید رنگ با طعمی تلخ از گیاه چوبک (اسپرون، Acanthophyllum squarrosum Boiss) گفته می شود که در آب ایجاد کف غلیظ پایدار می نماید. این گیاه از تیره میخک (Caryophyllaceae) و یا گونه های دیگری از جنس آکانتوفیلوم می باشد که گیاهانی تیغ دار و کوسنی شکل هستند.
با استفاده از آلکیل بنزن سولفونیک اسید خطی (اسید سولفونیک، LABSA)، بتائین، لورامید (کوکونات فتی اسید دی اتانول آمید) و تگزاپون (سدیم لوریل اتر سولفات) می توان به فرمولی جامع برای مایع ظرفشویی دست یافت.
قدرت کف زایی، چربی زدایی و ویسکوزیته خوب لازمه های اساسی برای یک فرمول مایع ظرفشویی ساده است، اما اگر بخواهیم کمی فراتر از فرمول ساده قدم برداریم، یک فرمول خوب باید دارای پایداری کف و pH معینی نیز باشد.
همچنین می توان فرمول را طوری تنظیم کرد که در آب های سخت و سرد قدرت پاک کنندگی خوبی داشته باشد. اگر از فرمول مایع ظرفشویی خود انتظارات بیشتری دارید می توانید ویژگی هایی مانند آبکشی و خشک شدن سریع ظروف را نیز به آن اضافه کنید و یا حتی برای ترغیب بیشتر مصرف کنندگان، خواص نرم کنندگی و مرطوب کنندگی را به آن اضافه نمایید.
حتی می توان با ایجاد تغییراتی در فرمول مایع ظرفشویی خواصی همچون سازگاری با محیط زیست و زیست تخریب پذیر بودن، را به آن افزود. و همچنین لازم به ذکر است که برخی فرمولاتورها، خاصیت آنتی باکتریال را به فرمول خود اضافه کرده و از اسانس هایی جذاب برای شوینده ها استفاده می کنند.
یک فرمول ساده و پایه ای که خاصیت کف زایی، چربی زدایی و ویسکوزیته مناسبی داشته و اقتصادی نیز باشد، شامل حدود 95 درصد آب، 0/63 درصد محلول 50 درصد سدیم هیدروکسید، 2/4 درصد آلکیل بنزن سولفونیک اسید خطی (اسید سولفونیک، LABSA)، 1/2 درصد لورامید (کوکونات فتی اسید دی اتانول آمید)، 0/77 درصد سدیم کلرید (نمک طعام) و در پایان نگهدارنده، رنگ و اسانس دلخواه است. مراحل ترکیب این مواد بسیار ساده بوده و برای تهیه مایع ظرفشویی مواد اولیه ذکر شده را به ترتیب بیان شده در یک ظرف مناسب ترکیب می شوند تا ماده ای شفاف، یکنواخت و همگن بدون هیچ ماده نامحلولی تهیه شود. دقت کنید pH محصول معمولاً در حدود 8 تا 9 تنظیم می شود.
برای ایجاد یک فرمول با صرفه اقتصادی برای مایع ظرفشویی باید از مواد اولیه ارزان قیمت شروع کرد. آلکیل بنزن سولفونیک اسید خطی (اسید سولفونیک) به عنوان یک سورفکتانت آنیونی، یکی از مواد اولیه ارزان قیمت برای تهیه مایع ظرفشویی است. این ماده شویندگی قابل قبولی به فرمول مایع ظرفشویی شما می بخشد. درصد مناسب ماده فعال آلکیل بنزن سولفونیک اسید بالاتر از 96 درصد است.
آلکیل بنزن سولفونیک اسید خنثی شده یک کف زدای عالی با پاک کنندگی خوب برای لکه های روغنی است. لورامید به کف پایداری و قوام می بخشد و مایع را امولوسیون کننده و ویسکوز می کند. فرمول ذکر شده در دمای 21 درجه سانتی گراد ویسکوزیته ای در حدود 200 سانتی پواز دارد.
برای ایجاد خاصیت سختی گیری، می توان فرمول پایه ارائه شده را با اضافه کردن کمی سدیم سیترات و EDTA بهبود بخشید. برای مثال با استفاده از دو سورفکتانت یعنی اسید سولفونیک و لورامید، کمی EDTA و نمک می توان فرمولی برای مایعات ظرفشویی ساخت تا مشتریان بیشتری را به خود جذب کند.
برای افزایش پایداری کف نیز می توان لورامین اکسید (دودسیل دی متیل آمین اکسید یا لوریل دی متیل آمین اکسید) و بتائین به فرمول اضافه کرد. البته مشخص شده است که افزودن بتائین به فرمول گزینه مناسب تری می باشد زیرا نسبت به لورامین اکسید، کف پایدارتری ایجاد می کند. پلیمرهایی مانند سلولز اترها نیز گزینه خوبی به عنوان پایدار کننده کف هستند که البته این مواد به اندازه بتائین ارزان نبوده، و همچنین فرآیند تولید را افزایش می دهند و حجم کف قابل ملاحظه ای نیز ایجاد نمی کنند.
تگزاپون (سدیم لوریل اتر سولفات) در آب های سخت پایداری کف خوبی فراهم می کند. آلکیل دی فنیل اکسید دی سولفونات نیز ماده ای است که اگر به فرمول مایع ظرفشویی اضافه شود، شویندگی مایعات ظرفشویی در آب های سخت را افزایش می دهد و بر روی ظروف لکه های آب را باقی نمی گذارد. این ماده یک سورفکتانت آنیونی است که خاصیت آب دوستی بسیار خوبی دارد و همچنین همانند سورفکتانت ها به عنوان ماده ای آب گریز نیز عمل می کند. در تهیه شوینده هایی که بسیار غلیظ هستند، این ماده کاربرد دارد.
برای تهیه فرمولی که سازگار با پوست دست باشد توصیه می شود از سدیم لوریل اتر سولفات با تعداد 3 مول اتوکسیله شده استفاده شود. همچنین می توان برای بهبود خاصیت نرم کنندگی آن به فرمول، بتائین یا سایر سورفکتانت های آمفوتری اضافه نمود.
در نهایت به منظور تهیه محصولی با کیفیت بسیار بالا می توان از موادی همچون آلوئه ورا، ویتامین E، گلیسیرین و یا عصاره های گیاهی به فرمول مورد نظر اضافه نمود تا جنبه های مراقبتی از پوست نیز لحاظ شده باشد. همچنین علاوه بر آن، از روغن هایی مانند لاوندر و رزماری نیز می توان استفاده نمود که برای آروماتراپی یا همان عطر درمانی مفیدند. برای افزودن خاصیت آنتی باکتریایی استفاده از تری کلوزان توصیه می شود.
آلکیل بنزن سولفونیک اسید خطی یا LABSA، که در ایران به نام اسید سولفونیک شناخته می شود، سورفکتانت سنتزی است که بیشترین حجم تولید را در بین سورفکتانت ها دارد.
اسید سولفونیک سورفکتانت آنیونی با قدرت شویندگی و امولسیون کنندگی بالا دارای سازگاری با رنج وسیعی از سورفکتانت های آنیونی، غیریونی و آمفوتری است. یکی از مزایای اسید سولفونیک کارایی آن در محیط های اسیدی است و بر خلاف سورفکتانت های الکلی همچون تگزاپون در محیط های اسیدی تجزیه نمی شود. اسید سولفونیک معمولاً با انواع قلیاها (عمدتاً سدیم هیدروکسید) خنثی شده و تبدیل به سولفونات می شود که در بسیاری از صنایع کاربرد دارد.
اسید سولفونیک ترکیبی از مخلوط رشته های آلکیل بنزن سولفونیک اسید خطی با تعداد کربن 10 تا 14 می باشد که حلقه فنیل در آن می تواند به کربن های 2 تا 5 متصل باشد. خواص فیزیکی و شیمیایی اسید سولفونیک به طول زنجیر کربنی و مخلوط ایزومرهای آن وابسته است. ماده اولیه اسید سولفونیک، LAB نام دارد که طی فرآیند آلکیلاسیون بنزن با پارافین ها در حضور کاتالیست هیدروژن فلوراید یا آلومینیوم کلراید تولید می شود.
کوکوآمیدوپروپیل بتائین و لورامیدوپروپیل بتائین
کوکوآمیدو پروپیل بتائین سورفکتانتی است که دارای خاصیت شویندگی و پاک کنندگی بسیار خوبی بوده و عامل ایجاد سوسپانسیون و کف کنندگی می باشد، و با سورفکتانت‌های آنیونیک همگن شده و به محصول غلظت می دهد. کوکوآمیدو پروپیل بتائین سورفکتانت آمفوتریک به شکل مایع بی رنگ متمایل به زرد کمرنگ می باشد و به علت دو خصلت بودن در محیط اسیدی خاصیت کاتیونیک و در محیط قلیایی خاصیت آنیونیک دارد و یک سورفکتانت بسیار ملایمی بوده که بر روی پوست بدن و مخاط و چشم ایجاد سوزش نمی کند و خاصیت ضد عفونی کنندگی دارد. این ترکیب شیمیایی در فرمولاسیون شامپو بچه، شامپو سر، شامپو بدن و مایع دستشویی مورد استفاده قرار می گیرد و خاصیت شویندگی و پاک کنندگی و کف کنندگی و ویسکوزیته را افزایش می دهد.
کوکونات فتی اسید دی اتانول آمید
کوکونات فتی اسید دی اتانول آمید از ترکیب روغن کوکونات با دی اتانول آمین در حضور کاتالیزور تولید می شود. شکل ظاهری آن مایع چرب ویسکوز زرد رنگ و شفاف می باشد. یک سورفکتانت غیر آنیونیک بوده و در تمام مایعات شوینده و پاک کننده از قبیل ظرفشویی، دستشویی، شامپوهای موی سر، شامپو بدن و محصولات آرایشی و بهداشتی مورد مصرف قرار می گیرد. از خواص عمده این ماده ایجاد ویسکوزیته، کف کنندگی، پایداری کف، امولسیفایری می باشد و به دلیل داشتن حالت چربی می تواند خاصیت نرم کنندگی، مرطوب کنندگی، حالت پذیری، ممانعت از ایجاد سوزش و محافظت از پوست بدن را داشته باشد. همچنین با سورفکتانت های متفاوت سازگاری داشته و به همین علت در فرمولاسیون محصولات آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.
روش تهیه مایع ظرفشویی
مواد مورد نیاز برای تهیه مایع ظرفشویی
آب مقطر (دیونیزه) 860 میلی لیتر
سدیم هیدروکسید 12/5 گرم
آلکیل بنزن سولفونیک اسید 94 گرم
کوکونات فتی اسید دی اتانول آمید 27 گرم
اسانس 1 گرم
رنگ 0/5 گرم
سدیم کلرید 2 گرم
متیل پارابن 1 گرم
یک روش دیگر برای تهیه مایع ظرفشویی
مواد مورد نیاز برای تهیه حدود 5 لیتر مایع ظرفشویی
اسید سولفونیک 500 گرم
سدیم هیدروکسید 100 گرم
تری سدیم فسفات (TSP) 80 گرم
اوره 100 گرم
سدیم کلرید 10 گرم
آب مقطر (دیونیزه) 5-4 لیتر
رنگ و اسانس
6 دیدگاه. ارسال دیدگاه جدید
سلام
سایت خیلی خوب و جالبی بوده
من یه کارگاه بچه های بهزیستی دارم .میخوام کار مایع ظرفشویی رو براشون راه اندازی کنم .راهنمایی میکنید ؟؟
با سلام
در ساخت مایع ظرفشویی غلظت مناسب وجود ندارد و اینکه بعداز ساخت در سطح بالای مایع کف وجود دارد
بسیار عالی بود ممنونم
سلام یه سوال ذهنمو درگیر کرده
میشه مایع ظرفشویی ساخت که خاصیت آبرسانی و نرم کنندگی برای پوست داشته باشه؟
اینطور ما خانما زیبایی دستامون رو از دست نمیدیم.
سلام و احترام؛ شوینده ها به دلیل داشتن مواد قلیایی که لازمه ایجاد خاصیت تمیزکنندگی آن ها است باعث ایجاد آسیب هایی از جمله خشکی پوست دست می شوند، لذا استفاده از کرم های مرطوب کننده به طور مداوم می تواند از شدت این گونه آسیب ها بکاهد.
با سلام جالب بود
ولی در فرمول دوم حداکثر ۶۰گرم سود پرک کافی است مگر منظور سود مایع باشد